Müze ve tarihi eser sergileme alanları, kültürel mirasın korunması açısından son derece hassas ortamlardır. Bu alanlarda saklanan veya sergilenen objeler – tarihi belgeler, yağlı boya tablolar, ahşap heykeller, papirüsler, tekstil ürünleri, metal objeler veya seramik eserler – zamana ve çevre koşullarına karşı oldukça kırılgan bir yapıdadır. Eserlerin uzun yıllar boyunca korunabilmesi için sıcaklık, aydınlatma seviyesi ve özellikle de nem oranı gibi çevresel parametrelerin doğru yönetilmesi gerekmektedir. Bu noktada nem alma cihazları (dehumidifier) önemli bir rol oynar.
Müzelerde korunan eserlerin büyük çoğunluğu organik kökenlidir: Kağıt, deri, kumaş, ahşap ve hatta bazı boya tipleri nem seviyesindeki dalgalanmalara karşı son derece hassastır. Genellikle, müzeler için önerilen bağıl nem (RH - relative humidity) oranı %45 ila %55 aralığındadır. Bu aralık, küf ve mantar sporlarının üremesini engellerken, malzemelerin boyutsal istikrarını da uzun bir dönem korur. Örneğin kağıt düşük nemde büzüşebilir, yüksek nemde ise dalgalanma, lekelenme ve küflenme görülebilir. Ahşap malzemeler ise fazla nemde şişer, düşük nemde ise çatlar.
Nem alma cihazları, ortam havasındaki su buharını yoğunlaştırarak toplar ve ortama daha kuru hava geri verir.
Yoğuşmalı (Condensing) tip nem alma cihazlarında hava, soğutucu akışkan içeren bir evaporatör serpantini üzerinden geçirilerek soğutulur. Hava soğuduktan sonra içerisindeki su buharı yoğuşarak sıvı hale gelir ve bir haznede toplanır. Ardından hava tekrar ısıtılarak ortama geri verilir. Bu sistemler müze gibi kapalı ve sıcaklık kontrollü ortamlarda sıkça tercih edilir.
Adsorpsiyon (Desikant/Silikajel Rotorlu) tip nem alma cihazlarında ise higroskopik (nem çekici) bir malzeme, örneğin silika jel gibi bir desikant, havadaki nemi emerek toplar. Doyuma ulaşan silikajel rotor ısıtılarak nemi dışarı atar, süreç devamlı olarak tekrarlanır. Bu tip cihazlar genellikle daha soğuk iklimlerde veya yoğuşmalı sistemlerin verimsiz olduğu sıcaklık/nem aralıklarında kullanılır. Örneğin, kışın çok soğuk olan bir tarihi yapıda, sıcaklık kontrolünün zor olduğu durumlarda adsorpsiyon tipi cihazlar daha istikrarlı sonuçlar verebilir.
Müze ortamında kullanılacak nem alma cihazlarının seçiminde göz önünde bulundurulması gereken teknik unsurlar şunlardır:
Kapasite (Litre/Gün): Cihazın belirtilen koşullarda (ör. 30°C ve %80 RH) kaç litre su çekebileceği kapasitesidir. Müze ortamları genellikle 20-22°C ve %50 RH civarında tutulduğundan, gerçek operasyon kapasitesi katalog değerinden farklı olabilir. Üreticilerin performans tabloları mutlaka incelenmeli, müze ortamına uygun çalışma noktası üzerinden kapasite değerlendirilmelidir.
Hava Debisi (m³/saat): Nem alma cihazının ortamdaki havayı ne kadar hızlı sirküle ettiği önemlidir. Yeterli debi, homojen nem dağılımı ve sabit bir RH değeri sağlamak için kritik önemdedir. Genellikle müzenin hacmiyle orantılı bir hava değişim hızı tercih edilir.
Gürültü Seviyesi (dB):Özellikle sessiz bir ortam ve ziyaretçi konforu için cihazın gürültü seviyesi düşük olmalıdır. Tipik müze uygulamalarında 45-50 dB’in altında bir gürültü seviyesi tercih edilir.
Enerji Tüketimi (kWh): Uzun süreli çalışma gerekliliği düşünüldüğünde enerji verimliliği önemlidir. Cihazın ne kadar düşük güçle ne kadar su toplayabildiği (Litre/kWh) dikkate alınmalıdır.
Filtrasyon ve Hava Kalitesi: Bazı ileri seviye nem alma cihazları, F7-F9 gibi ek filtrasyon özellikleriyle hava kalitesini iyileştirebilir. Bu sayede hem nem kontrolü hem de toz, partikül ve biyolojik kirleticiler azaltılarak eserlerin korunmasına katkı sağlar.
Dayanıklılık ve Bakım Kolaylığı: Müzelerde cihazların mümkün olduğunca kesintisiz ve stabil çalışması önemlidir. Bu nedenle cihazın yedek parça temini, üretici desteği, bakım sıklığı ve maliyeti göz önünde bulundurulmalıdır.
Uluslararası Standartlar ve Normlar
Müzelerde iklimlendirme ve nem kontrolüyle ilgili en çok başvurulan referanslar;
ASHRAE (Amerikan Isıtma, Soğutma ve İklimlendirme Mühendisleri Birliği) Standartları: Özellikle müzeler, kütüphaneler ve arşiv depoları için ideal çevre koşullarını tanımlar. ASHRAE 2011 – “Museums, Galleries, Archives, and Libraries” kılavuzu, bağıl nem ve sıcaklık kontrol aralıklarını belirler.
ISO (Uluslararası Standardizasyon Örgütü) 11799 ve 16245 Standartları: Arşivler, kütüphaneler ve müzeler için saklama koşulları, bağıl nem, sıcaklık ve ışık değerlerini düzenler.
ICCROM (Uluslararası Kültürel Mirasın Korunması ve Restorasyonu Araştırma Merkezi) Yönergeleri:Kültürel mirasın korunmasına yönelik iklim koşullarının nasıl optimize edilmesi gerektiğini açıklar.
Uygulama Örnekleri: Örneğin, nadir elyazmalarının saklandığı bir müze deposunda %50 ±%5 RH aralığını korumak amacıyla yoğuşmalı(condensing) tipi bir nem alma cihazı kullanılabilir. Depo alanı ve hava debisi hesaba katılarak cihaz sayısı ve kapasitesi belirlenir. Haftalık düzenli bakım, filtrasyon sisteminin temizliği ve varsa otomasyon sistemi üzerinden nem izlemesi önemlidir. Böylece, eserlere zarar verebilecek fiziksel deformasyonlar, biyolojik bozulmalar (küf, mantar vb.) ve kimyasal reaksiyonlar (pas, renk solması) en aza indirgenir.
Müze ve tarihi eser uygulamalarında nem alma cihazlarının kullanımı, eserlerin uzun süreli korunması için kritik bir faktördür. Doğru cihaz seçimi, hassasiyetle ayarlanmış hedef nem değerleri, enerji verimliliği ve düzenli bakım, kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasında temel yapı taşlarıdır. Bu doğrultuda, uluslararası standartlar ve uzman önerileri ışığında yapılan profesyonel bir nem kontrolü, müzelerin koruyucu rolünü etkin bir şekilde desteklemektedir.
NKT – Nem Kontrol Teknolojileri olarak, uzman mühendislik ekibimiz ile müşterilerimize en uygun endüstriyel nem alma cihazı çözümlerini sunarak, müze ve tarihi eser sergileme alanlarında nem alma cihazı kullanımı ile ilgili enerji verimli, yüksek performanslı çözüm önerileri sunuyoruz.
Daha fazla bilgi için aşağıdaki iletişim formundan bize ulaşabilirsiniz.